Osmanlı Dönemi

şerefeddin sabuncuoğlu
chirurgical turc
manuscrit chirurgical turc

Sabuncuoğlu Şerefeddin (M.S. 1385-1470, Amasya, Türkiye)

Amasya’lı  ünlü  Türk   cerrahı  Sabuncuoglu   Serafeddin,  Fatih Sultan Mehmet’e ithaf ettiği bir cerrahname kitabı olan “Cerrahiyet’u¨l  Haniyye” adlı eserinde ‘‘mesanede rezidü idrar’’ ve ‘‘üriner retansiyon’’un etyolojik nedenlerini, mesanede kan pıhtısı, püy, inflammation, mesane taşı, idrar yolunda polyp veya fazla doku birikimi (muhtemelen prostat hiperplazisi veya mesane tümörü) olarak tanımlamıştır. Taş gibi tıkayıcı materyali dışarı atmak için ilaçların haricinde karın içi basıncını arttıran bazı manevralar ve hastayı sallamayı önermiştir. Bu yöntemler yeterli olmadığında, doktorun kasatir olarak bilinen bir kateter kullanması gerektiğini ifade etmiştir. Taşa yönelik bir müdahale gerektiğinde, içinde bir telin çalışmasına izin verecek kadar lümeni geniş, gümüşten özel bir kateter kullanmıştır. Tasarladığı bu alet bir kateterin yanı sıra çağdaş bir mesane taşı çıkarıcısının ilkel modeli olmuştur. Eserde erkek uretrasının anatomik eğriliğinin bilindiğini ve yaralanmayı önlemek için mutlaka yağlayıcı kullanılması gerektiğini vurgulamıştır. Sabuncuoğlu ülserli ya da pıhtı ile dolu mesanelerde, kabak şeklinde bir aparat eklenmiş kateterle irrigation yapılmasını önermiştir. Kateter kullanarak mesaneye bazı ilaçlar vermesi intravezikal tedavinin net bir örneği olmuştur. Bunun dışında Sabuncuoğlu’nun resimli anlatımlarında uretraya yerleştirdiği düz bir tüpten uretra içini gözle izlediği, bunun da ilk endoskopi uğraşlarından biri olduğu kabul edilmiştir.

Sabuncuoğlu Osmanlı dönemi Amasya Darüşşifası’nda, konjenital imperfore üriner meatus, meatal stenoz ve hipospadiası tarif etmiş ve bunlarda düzeltici ameliyatlar gerçekleştirmiştir. Meatal stenoz ve hipospadias ameliyatlarından sonra iyileşme olana kadar belli sürelerde uretrada ince kateter tuttuğunu ifade etmiştir.

Amasya şehrinden Sabuncuoğlu Şerafeddin antik Yunan ve Roma’da uygulanan litotomi tekniğini modifiye ederek kullanmış ve önemli cerrahi başarılar elde etmiştir. Sabuncuoğlu, mesane taşı ameliyatından sonra kanama olursa ne yapılması gerektiğini ayrıntılı bir şekilde anlatmıştır. Kanama olduğu takdirde bu kanın mesanede kalmasının tehlike yarattığını ve dolayısıyla yapılacak müdahalenin son derecede önemli olduğunu bildirmiştir.

Kaynak :  Sabuncuoğlu Şerefeddin Cerrahiyet’u¨l Haniyye, İlter Uzel, 1992

hekimbaşı ahi mehmet çelebi

Osmanlı (Mısır) hekimleri, XVI. yüzyıl, gravür (Prosperus Alpinus, De medicine Aegyptiorum, Venedik 1591)

Şemseddin-i İtaki (M.S. 1572-1632, Şirvan, Azerbaycan)

Ürogenital Anatomi ve Fizyoloji:

Şemseddîn-i İtâkî’ nin “Teşrih-ül Ebdan ve Tercümânı Kıbale-i Feylesûfan” (Resimli  Anatomi   Kitabında)  adlı eserinde ürogenital sistemi incelemiş, bunu yaparken de ilk önce üriner sistem içinde böbrekler, mesane, ureter ve uretrayı ele almıştır. İtaki, böbrek fonksiyonlarından kısaca bahsetmiş, onların üreterlerle birlikte idrarı süzdüğünü belirtmiştir. İtaki, uretranın ağzında idrar çıkışını kontrol eden bir sfinkter olduğu bilgisini vermiştir.

İtaki, benzer anatomik çizimler yapan doktor ve anatomist Andreas Vesalius (1514-1564) gibi sol böbreği sağdakine göre daha aşağıda resmetmiştir. Bu yanlış bilgi doktor Bartolomeo Eustachi (1510-1574) tarafından düzeltilmişse de İtaki ve Vesalius’un bu düzeltmeden haberi olmadığı görülmektedir. İtaki, böbrek, üreterler ve mesaneyi birlikte gösteren çizimleri dışında böbreğin dış zarlarını ve kaliksler gibi içyapılarını gösteren çizimler de yapmıştır.

İtaki, erkek genital organlar içinde testis ve penisi anlatmıştır. Penisin kasları ve kanalları ve ereksiyon mekanizması hakkında bilgiler vermiştir. Ereksiyonun kökenini kalpten, duyararlılık olarak kökenini omurilikten aldığını ifade etmiştir. İtaki ve İbn-i Sina iki ischiocavernosusu tartif etmişken Vesalius ek olarak iki bulbocavernosusdan da bahsetmiştir.

İtaki’nin çizimlerinde aortadan ve vena cava inferiordan çıkıp sol testise giden damarlar birleştirilmiş görülmektedir. İtaki ayrıca testislerden prostatın üstüne doğru seyreden iki kanalı, duktus deferensler olarak belirtmiştir. Resimlerde ürogenital organlar hep birlikte ve vücut içinde resmedilmiştir.

Kaynak: Şemseddin-i İtaki’nin Resimli Anatomi Kitabı, Prof. Dr. Esin Kahya, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara 1996

urogenital anatomi
urogenital anatomi fizyoloji
semseddin-i itaki anatomi kitabı

Op. Dr. Andon Nafilyan Paşa (1831-1912, İstanbul, Türkiye)

andon nafilyan paşa
alexander pappas