Hastalıklar insanoğlunun varoluşu ile başlamış, insanoğlu da hastalıklarının çaresini ısrarla aramıştır. Çare arananlar içinde şüphesiz üriner sistem hastalıkları da olmuş, bu amaçla çeşitli ürolojik girişimler yapılmıştır.

Bronz üriner kateteri isim verilerek tarihte ilk keşfeden ve idrar yapma zorluğunda kullanan kişinin ciddi şüphelerle birlikte M.Ö. 3. yy da İskenderiye’de (Mısır) yaşamış başarılı cerrah Erasistratus (M.Ö 304-250) olduğu bildirilmiştir.

Anadolu’da ise Kapadokyalı Aretaeus (M.S. 80-130), Efesli Soranus (M.S. 98-138), Efesli Rufus (yaklaşık M.S. 80-150), Bergamalı Galen (M.S. 129-216), Bergamalı Oribasius (M.S. 320-400), Diyarbakırlı Aetius (M.S. 502-575) gibi hekimler kateterleri çeşitli üriner retansiyon durumları, mesane irrigasyonu ve intravezikal tedaviler için kullanmışlardır. Resim (1a,b,c,d,e,f)

Mesane kateterizasyonu: Antikçağda en sık uriner retansiyon nedenleri mesane taşı ve mesane paralizisi olmuştur. Bunların dışında uretra darlığı, bph ve tıkayıcı mesane tümörlerinde de üriner kateterler kullanılmıştır.

Mesane irrigasyonu (mesane lavmanı): Ucuna pompa olarak deriden bir top takılmış özel bir kateter türü ile hematüri ve hematoglob gibi durumlarda mesane irrigasyonu yapılmıştır.

İntravezikal ilaç tedavisi: Mesane felci, mesane infeksiyonu ve hematüri durumlarında bir pompa veya pistonlu bir şırınga düzeneği eklenmiş kateterle önceden hazırlanmış çeşitli ilaçlar mesaneye uygulanmıştır.

Üretra taşı ekstraksiyonu: Diyarbakırlı Aetius, fossa navikülariste sıkışmış taşların normalde kulak kirleri ve kulak yabancı cisimlerini çıkarmada kullanılan kulak kaşıkları ile çekilerek dışarı alındığını ifade etmiştir.

İskenderiye’li Yunan cerrah Ammonius Lithotomos (M.Ö. 276) cerrahi tarihinde litotomist (perineal litotomi) olarak kayıtlara ismi ilk geçen kişi olmuştur. Metodunu taşı kesmeyi ifade eden “lithotomus” (stone anlamında “lithos” ve cut anlamında “tomos”) kelimesi ile ifade etse de ayni kelime taş için kesmeyi (cutting for stone) ifade etmek için kullanılmıştır.

Perineal litotomi: Batı Anadolu’nun karasal devamı olan İstanköy (Kos) adasından modern tıbbın babası Hipokrat (M.Ö. 460-370) ilan ettiği tıp etiği yemininde ‘ben taş için kesme (cutting for stone) yapmayacağım, bunu, bu konuda uzman kişilere (lithotomists) bırakacağım’ şeklinde uyarıda bulunmuştur. Hippocrates mesane taşı için kesmenin ölümcül olduğunu ve doktorların kesinlikle taş operasyonu yapmamaları gerektiğini ifade etmiştir. Hipokrat’ın bu zor operasyona bağlı gelişen ölümlerin getireceği kötü şöhretten doktorları korumak istemesi bu fikrinin gelişmesindeki temel etken olduğu düşünülmüştür. “Perineal litotomi” nin ilk ayrıntılı kayıtları ise Roma döneminde ‘the Celsian Method (Methodus Celsiana, Lithotomia Celsiana) or ‘Lesser Operation’ (Apparatus Minor, Apparatus Parvus) isimleri ile Cornelius Celsus (M.Ö. 25-M.S.50) tarafından tutulmuştur. Anadolu’da Roma döneminin ünlü doktorlarından Bergamalı Galen’de mesane taşlarında Celsian tekniği perineal litotomiyi uygulamıştır.

Anadolu’da, Antik Yunan döneminde Hipokrattan, Bizans döneminde Aetius’a kadar birçok yerli Anadolu hekimi çeşitli ürolojik hastalıkları teşhis etmiş, tedavi için çeşitli girişimler ve operasyonlar gerçekleştirmiştir. Bu sebeple Antikçağ Anadolu tıbbı dünya üroloji ve tıp tarihinde hak ettiği eşsiz yerini almıştır.

Ekrem Güner
Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Bakırköy Dr. Sadi Konuk Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Üroloji Kliniği, İstanbul