Anadolu Tanrısı Priapos ve Priapizm

Yunan mitolojisinde bereket tanrısı olan Priapos, yerel bir Anadolu tanrısı olup özellikle de doğduğu yer olan Lapseki (Lampsakos, Çanakkale) şehrinin gurur kaynağı olmuştur.

Priapus figürlerinde küçük ve çirkin bir adam olarak ifade edilirken, penisi kendi kadar uzun olarak betimlenmiştir. (Şekiller 1a, b) Büyük penisi ile dikkat çeken Tanrı Priapus, erkeklik, cinsellik, güç, üreme ve doğurganlığın tanrısı olarak kabul edilmiştir. Priapus kültü, antik Yunan ve Roma döneminde, insanların tanrıdan cinsel ve fiziksel güç, iktidar, maddi bolluk ve bereket beklentileri ile yayılmıştır. Roma döneminde insanlar boyunlarına tanrı Priapos’un erkeklik organını ifade eden minyatür fallus (fascinum) objelerini kötü şansa, kötülüğe ve kötü gözlere karşı koruyucu tılsım olarak takmışlardır.

(Şekil 1c) Priapizm tarihte ilk olarak MÖ 1550’lerde Antik Mısır’da yazılmış Ebers papirüsünde belirtilmiştir. Antik Yunan döneminde ise Priapizm’in ilk tarifi yaklaşık M.Ö.300’lerde Apamealı Demetrius tarafından yapılmıştır. Çok tanrılı Yunan mitolojisinde Priapos’un dışında Dionysus, Pan ve Hermes büyük penisleriyle dikkat çeken tanrılar olmuştur. Başka rakipleri olmasına rağmen, Priapizm hastalığındaki penisin tanrı Priapus’un penisi ile ilişkilendirilmesi ve Priapizmin ismini Priapus’tan alması merak uyandırmıştır. Bunun başlıca nedeni, Priapus kültünün anlatımında ve görsel sunumunda priapizmde olduğu gibi her zaman büyük, erekte ve dik bir penisin kullanılmış olmasıdır. Priapizm hastalığında sürekli erekte haldeki penis ile Priapos’un penisinin görsel benzerliği de bu seçimde önemli rol oynamıştır. (Şekil 1d)

Erkek cinsel organına tapınma ve ibadet olarak tanımlanan fallik kült (Phallic cult veya Phallic worship), Antik Yunan ve Roma’da kendini Priapos kültü içinde göstermiş, tanrının en önemli özelliği olan “fallus”u, erkeklik, güç, iktidar, bereket ve yaşamın tek kaynağı olarak görülmüştür. Tanrı’nın penisinin Priapizmde olduğu gibi sürekli olarak dik durması, onu Priapizmin de isim babası yapmıştır.

1a Tanrı Priapos Figurü, Efes Arkeoloji Müzesi, Türkiye (M.S. 2. yüzyıl)
1b Tanrı Priapos Resmedilmiş Bronz Para, Nicopolis Antik Şehri, Bulgaristan (M.S. 193-211)
1c Roma Dönemi Bronz Fallik Amuletler (M.S. 1.-2. yüzyıl)
1d Tanrı Priapos Freski, Napoli Ulusal Arkeoloji Müzesi, İtalya (M.S. 1. yüzyıl)

Ekrem Güner
Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Bakırköy Dr. Sadi Konuk Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Üroloji Kliniği, İstanbul